|
Dyneema perlonların ham maddesi yüksek performanslı polietilen’dir. Yüksek performanslı polietilenler, yüksek molekül ağırlıklı polietilen malzemesinin bir türevidir. Yüksek molekül ağırlıklı polietilen malzemesi ise, market poşetlerinde kullanılan polietilen malzemesinin bir anlamda daha kaliteli, daha yoğun halidir denilebilir.
Yüksek molekül ağırlıklı polietilende, polimer zincirleri rastgele yönelmiş bir ağı andırmaktadır. Bir çözelti ile sıvılaştırılarak jel haline getirilen bu malzeme ‘gel spinning’ adı verilen patentli bir işlemle çekilerek molekül doğrultuları ipi oluşturan elyaf yönünde olacak şekilde düzenlenmektedir. Eğer bu işlemde uzun molekül zincirine sahip (70 000 ile 350 000 arasında karbon atomu içeren) moleküller bozulmadan aynı doğrultuda dizilirse, malzeme yüksek performanslı polietilen elyafı haline getirilmiş olur.
Bu çekme işleminin nasıl bir etkisi olduğunu market poşetleri üzerinde bir deney yaparak görebilirsiniz. Bir parça poşet kesip iki ucundan çekin. Poşet kolayca bir miktar uzayacak ancak uzama bir süre sonra sona erecektir. İşte bu nokta, molekül zincirlerinin çekmenin etkisi ile aynı doğrultuya geldiği noktadır.
Ticari olarak ABD’de Honeywell firması Spectra ticari adıyla, Hollanda’da DSM firması Dyneema ticari adıyla yüksek performanslı polietilen üretimi yapmaktadır. En yoğun kullanım alanları çelik yelek vb. üretimi (günümüzün çelik yelekleri, çelik değil, yüksek performanslı polietilen gibi plastiklerden üretilmektedir), balıkçı ağlarının üretimi (tuzlu suya karşı dayanım, az sürtünme ile kolay çekme) ve spor sektöründeki gibi yüksek mukavemet gerektiren uygulamalardır. Bu malzemeler, yüksek dayanıma, düşük yoğunluğa, kimyasal dirence ve aşınma dayanımına sahiptirler. Ancak, dezavantajları da vardır. Yüksek performanslı polietilenin düşük yumuşama ve erime (140-150ºC) sıcaklığına sahip olması, düşük sıcaklıkta (357ºC) alevlenmesi ve çok uzun süre yük altında beklemesi durumunda sünmesi (creep) dezavantajlarıdır. Malzeme 50- 60ºC’de yumuşamaya başlamakta, 71ºC sıcaklıkta ise örneğin balistik performanslarının (çelik yeleklerde mermiye karşı dayanım gibi) ancak %94’ünü koruyabilmektedir. Dağcılık uygulamalarında sıcaklık dayanımı ile ilgili bir veri ise bilgimiz dâhilinde mevcut değildir.
Polietilenin en önemli özelliklerinden biri düşük sürtünme katsayısı. Belki de bu baskın nedenden dolayı piyasada Dyneema perlonlar dikişli olarak bulunmaktadır. Böylece kendi kendine çantada çözülme ya da yük altında kayarak düğümün açılması gibi durumlar oluşmaz. DMM sitesinde yer alan test haberinde 1, düğümlerle birleştirilen Dyneema perlonlar üzerinde gerçekleştirilen testlerle bu durumlar açıklık kazanıyor.
Haberde, Dyneema adı ile satılan perlonların aslında Dyneema ve daha düşük performanslı naylon elyafların karışımından üretildiği ve bu nedenle farklı markaların/modellerin farklı performansları olabileceği belirtiliyor.
 Haberde, farklı tür düğümler ile birleştirilen normal, ıslak ve donmuş (-40°C’de), 8 mm ve 11 mm perlonlar üzerinde gerçekleştirilen statik ve dinamik testler ilginç sonuçlar sunuyor. Haberde de verilen tablolardan (Tablo 1 ve 2) görüleceği üzere, en yüksek dayanım garantisi için dikişli perlonların seçilmesi gerekiyor. Düğüm kullanılması durumunda ise üçlü balıkçı düğümü, tüm test türlerinde (kuru, ıslak, donmuş, 8-11 mm) açık ara ile en yüksek performansı sergiliyor. Islak ve donmuş perlonlarda ise belirgin bir performans düşüşü görülmüyor. Aksine, yükleme sırasında ısınan bandın, ıslaklık ve buzlanma nedeniyle ısıyı kolay dağıttığı ve bu durumun performans artışına neden olabileceği düşünülüyor.
Elbette ki, dağcılık ortamında yaşanan gerçekler ile laboratuardaki olaylar bir değil. En doğrusu zorda kalmadıkça Dyneema perlonları düğüm ile birleştirmemek.
Tablo 1: Statik Testler
Tablo 2: Dinamik Testler
|